‘ตัวย็อง’ มารี เชอร์มิโนว่า เซอร์เรียลิสม์ที่ถูกลืม

The Message of the Forest

ณ หอศิลปะสมัยใหม่แห่งชาติสกอตแลนด์ เมืองเอดินบะระ จัดแสดงนิทรรศการถาวรของจิตรกรเซอร์เรียลิสม์ในตำนาน “ตัวย็อง” (Toyen) ฉายาของ มารี เชอร์มิโนว่า จิตรกรชาวเช็ก ที่รู้จักกันอย่างกว้างขวาง โดยเฉพาะในอังกฤษ หลังจากที่ได้แสดงผลงาน The Message of the Forest ที่วาดในปี 1936

มารี เชอร์มิโนว่า เกิดในปี 1902 นับว่าเป็นจิตรกรเซอร์เรียลิสม์แถวหน้าของเช็ก โดยใช้ชีวิตสร้างสรรค์งานศิลปะส่วนใหญ่ในกรุงปราก ซึ่งเป็นศูนย์รวมของบรรดาศิลปินเซอร์เรียลิสม์ตัวกลั่นมากมายนับตั้งแต่ทศวรรษที่ 1930

ในปี 1923 ขณะที่นั่งอยู่ในร้านกาแฟ มารี ก็ลุกขึ้นมาประกาศว่า นับจากนี้ไปเธอต้องการจะเป็นที่รู้จักกันในนาม ตัวย็อง ไม่ใช่ มารี เชอร์มิโนว่า อีกต่อไป เธอไม่ได้บอกเหตุผล แต่ใครๆ ในแวดวงก็รู้กันอยู่ว่า ตัวย็องต้องการให้คนรู้จักตัวตนของเธอในฐานะ “ชายหนุ่ม” มากกว่าจะเป็น “หญิงสาว” ตามเพศกำเนิดที่แท้จริง

ที่เธอผุดคำว่า ตัวย็อง เพราะนึกถึงคำว่า Citoyen (ซิตัวย็อง = ประชาชน) ในภาษาฝรั่งเศสขึ้นมา โดยหากใช้คำนี้ก็หมายความว่าเธอเป็นประชาชนคนหนึ่ง ที่ไม่ได้มีเพศเป็นชายหรือหญิง ขณะที่เมื่อเทียบคำ Toyen เข้ากับภาษาเช็กบ้านเกิด ก็จะได้เป็น To je on ที่หมายถึง It is he (นี่คือเขา) ซึ่งเป็นการประกาศตัวอย่างชัดเจนว่า ต้องการที่จะให้คนจดจำเธอในมาดสาวหล่อ ดังเช่นลุคของเธอตลอดระยะเวลา ก็จะมาในมาดผมสั้น ใส่สูท สวมกางเกงแบบผู้ชาย

ตัวย็อง

The Message of the Forest เป็นภาพของนกสีฟ้าขนาดใหญ่ที่อยู่ท่ามกลางฉากหลังสีทึบทึม ดูลึกลับ ประหนึ่ง “ป่า” ตามชื่อภาพ เท้าข้างหนึ่งของนกถูกตัดขาดไป ขณะที่กรงเล็บของเท้าข้างที่เหลือกำลังเกาะกุมศีรษะของหญิงสาว ตัวย็องวาดภาพตัวนกและฉากป่าข้างหลังให้สีโดดเด่นและมีพื้นผิวที่หนาหนัก ตัดกับหน้าตาซีดๆ ของหญิงสาวที่ดูเหมือนจริง ซึ่งตรงกับสิ่งที่เธอต้องการจะสื่อคือ ธรรมชาตินั้นมีอานุภาพเหนือมนุษย์

สิ่งที่มักปรากฏในภาพเขียนของตัวย็อง ได้แก่ ความแห้งแล้ง สิ่งตายซาก ทิวทัศน์แปลกๆ ที่เหมือนหลุดออกมาจากฝัน ผู้หญิงที่ดูโดดเดี่ยว บอบบาง รวมทั้งภาพนก ก็เป็นสิ่งที่เธอวาดบ่อยๆ ธีมเหล่านี้มาจากผลงานวาดภาพประกอบหนังสือเด็กของเธอในอดีต ทว่าพอยิ่งวาดผลงานยิ่งแปลกประหลาดไปเรื่อยๆ และเริ่มไม่เหมาะสำหรับเด็ก

ตัวย็องระวังเนื้อระวังตัวมาก โดยส่วนใหญ่เธอจะไม่อธิบายเบื้องหลังความคิดในการสร้างสรรค์ผลงานแต่ละชิ้น ทว่าปล่อยให้เป็นหน้าที่ของผู้ชมงานตีความเอง ตามประสบการณ์ ความคิด ของแต่ละคน ซึ่งส่วนมากผลงานของเธอตอบโจทย์ของเรื่องราวเกี่ยวกับความฝันและฝันร้าย โดยได้รับแรงบันดาลใจมาจากงานเขียนของซิกมันด์ ฟรอยด์ นักจิตวิทยาชื่อดัง

ระหว่างปี 1925-1928 ตัวย็องและเพื่อนสนิท แยน สไตร์สกี ไปยังกรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส และสร้างสาขาของศิลปินเช็กสายเซอร์เรียลิสม์ที่นั่น โดยสนิทสนมใกล้ชิดกับกลุ่มเซอร์เรียลิสม์ชาวฝรั่งเศส อย่างกลุ่มของ อองเดร เบรอตง ที่เชื่อมโยงถึงบรรดาจิตรกรแนวเหนือจริงแห่งยุคทั้งหลาย ไม่ว่าจะเป็น มักซ์ แอร์นสต์, อีฟส์ ต็องกี หรือ ซัลวาดอร์ ดาลิ

สำหรับหอศิลปะสมัยใหม่แห่งชาติสกอตแลนด์ เป็นหอศิลป์ชื่อดังทางสายเซอร์เรียลิสม์ของโลก ที่นั่นมีผลงานแนวเหนือจริงมากมายของทั้ง โฆอัน มีโร, มักซ์ แอร์นสต์, เรอเน มากริตต์, อัลแบร์โต จาโกเมตติ และอีกมากมาย โดยเฉพาะกลุ่มจิตรกรเซอร์เรียลิสม์สายที่มาโด่งดังในฝรั่งเศสทั้งหลาย เป็นที่น่าเสียดายที่พวกเขาแทบไม่มีผลงานของกลุ่มศิลปินเซอร์เรียลิสม์ชาวเช็กเลย ทั้งที่เป็นแรงขับเคลื่อนสำคัญในยุคเฟื่องฟูของศิลปะแนวนี้ที่ปารีสด้วยซ้ำ ทำให้พวกเขาต้องนำผลงานของ ตัวย็อง ออกมาเจิมในต้น พ.ศ. นี้

ภาพเด่นอย่าง The Message of the Forest เคยเป็นสมบัติของ รอยและแมรี คัลเลน นักสะสมชาวอเมริกัน ที่มีภาพศิลปะเซอร์เรียลิสม์ของศิลปินเช็กภาพอื่นอยู่ในครอบครองมากมาย หลังจากที่รอยเสียชีวิตในปี 2014 งานศิลปะหลายชิ้นถูกนำออกมาขาย รวมทั้ง The Message of the Forest ที่หอศิลปะสมัยใหม่แห่งชาติสกอตแลนด์ เจรจาซื้อมาได้ผ่านทางสถาบันคริสตี้ โดยได้รับการสนับสนุนจากกองทุนเพื่อศิลปะวัลตัน ครอบครัวนักสะสมงานศิลปะในเอดินบะระ