เฮอร์มัน ซาฟเทิลเฟน ภาพวาดพันธุ์พฤกษ์

หอศิลป์แห่งชาติ กรุงสตอกโฮล์ม ประเทศสวีเดน เพิ่งได้รับภาพวาดสีน้ำ อันเป็นภาพที่วาดเพื่อประกอบการศึกษาเรื่องพฤกษศาสตร์ จากปี 1683 ผลงานของ เฮอร์มัน ซาฟเทิลเฟน จิตรกรชาวดัตช์ (มีชีวิตระหว่าง ปี 1609-1685) ซึ่งได้รับการว่าจ้างจาก แอ็กเนส บล็อก โดยส่วนใหญ่เป็นภาพของพันธุ์ไม้ ดอกไม้หน้าตาแปลกๆ ที่ในขณะนี้หลงเหลือมาให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาเพียง 27 ภาพเท่านั้น

ผลงานของเขาแสดงให้เห็นความละเอียดลึกซึ้งในการวาดภาพพันธุ์ไม้แต่ละชนิด ซึ่งผลงานเด่นในชุดภาพวาดสีน้ำ ประกอบการศึกษาพฤกษศาสตร์ ได้แก่ Sticky Nightshade (Solanum sisymbriifolium) ภาพวาดสีน้ำขนาดใหญ่ ที่แสดงให้เห็นภาพไม้ผลเล็กๆ ที่มีเฉพาะในทวีปอเมริกาใต้และแอฟริกาเท่านั้น ตอนนี้อยู่ในคอลเลกชั่น ไอ.คิว. ฟาน เรจเทเรน อัลเทน่า ของสถาบันประมูลคริสตีส์

เฮอร์มัน ซาฟเทิลเฟน เริ่มต้นอาชีพทางด้านศิลปะของเขาในอูเทรชต์ โดยทำทั้งวาดภาพ เขียนแบบ ภาพพิมพ์ไม้แนวแลนด์สเคป เขาสร้างสรรค์ชิ้นงานอย่างขยันขันแข็ง โดยมีผลงานภาพวาดกว่า 300 ภาพ กราฟฟิกเป็นพันๆ ชิ้น แถมด้วยภาพพิมพ์แลนด์สเคปอีกจำนวนหนึ่ง

ภาพวาดสีน้ำประกอบการศึกษาพฤกษศาสตร์ เป็นชิ้นงานที่เขาเริ่มลงมือทำในช่วงบั้นปลายชีวิต โดย แอ็กเนส บล็อก นักพฤกษศาสตร์และนักออกแบบจัดสวน เป็นผู้ปิ๊งไอเดียว่า น่าจะมีการบันทึกเรื่องราวของพันธุ์ไม้แปลกๆ หายากต่างๆ เอาไว้เป็นรูปภาพสวยๆ หากผลงานชุดนี้เป็นมากกว่านั้น โดยได้รับการยกย่องให้เป็นภาพชุดศึกษาพฤกษศาสตร์ ที่โดดเด่นที่สุดของศตวรรษที่ 17 ซึ่งนอกจากจะมีคุณค่าทางด้านพฤกษศาสตร์ ด้านการเป็นศิลปะสีน้ำแล้ว ยังเป็นบันทึกทางประวัติศาสตร์ของการควบรวมศาสตร์แห่งศิลปะเข้ากับวิทยาศาสตร์อีกด้วย

สำหรับงานศิลปะเชิงพฤกษศาสตร์ กลายเป็นแฟชั่นที่ฮิตในหมู่นักวิทยาศาสตร์ และแวดวงนักออกแบบสวนในยุโรป ตั้งแต่ช่วงกลางศตวรรษที่ 16 โดยเฉพาะในเนเธอร์แลนด์นั้น การวาดภาพเชิงพฤกษศาสตร์แบบนี้กลายเป็นธรรมเนียมเลยก็ว่าได้

แอ็กเนส บล็อก เป็นนักสะสมดอกไม้ โดยเฉพาะประเภทพันธุ์หายากทั้งหลาย ซึ่งผลงานจัดสวนของเธอจะเต็มไปด้วยดอกไม้หน้าตาแปลกๆ ในคอลเลกชั่นของเธอมีพันธุ์ไม้มากกว่า 500 สายพันธุ์ อย่างเช่นที่เห็นในสวนที่เธอจัดที่เมืองไวเวอร์ฮอฟ ชานกรุงอัมสเตอร์ดัม ที่เธอให้เฮอร์มัน มาเก็บบันทึกเป็นศิลปะสีน้ำแสนสวยสุดคลาสสิก ในปี 1680 ก่อนที่เขาจะลาจากโลกในเวลาเพียงไม่นาน โดยเขาได้วาดภาพสีน้ำเชิงพฤกษศาสตร์เอาไว้เป็นร้อยๆ รูป ทว่า เหลือตกทอดมาถึงปัจจุบันเพียงแค่ 27 รูปเท่านั้น ที่บอกได้ว่าเป็นผลงานของเขา

นักประวัติศาสตร์ศิลปะที่ศึกษาผลงานภาพสีน้ำของเฮอร์มันในชุดนี้ บอกว่า เขาอาศัยเทคนิค ทรอมป์-เลยล์ (Trompe-l’oeil) หรือการสร้างภาพลวงตาให้ภาพดูเสมือนจริง อันเป็นเทคนิคที่นิยมกันมาตั้งแต่สมัยบาโรก (ราวศตวรรษที่ 16)

เฮอร์มัน ซาฟเทิลเฟน วาดให้ดอกหรือผลซ้อนทับกับก้านใบ อาศัยความตัดกันของแสงเงา รวมทั้งวาดการผลิออกของดอกไม้ ที่มีให้เห็นทั้งดอกตูม ผลิออก ค่อยๆ บาน จนบานเต็มที่ ทำให้เกิดมิติที่เสมือนจริง ซึ่งจริงๆ แล้วเขาไม่ได้วาดภาพจากสิ่งที่เห็นในเชิงสติลล์ไลฟ์ เนื่องจากว่าเป็นภาพวาดสำหรับการศึกษาด้านพฤกษศาสตร์ จึงต้องให้ข้อมูลความเป็นพันธุ์ไม้ชนิดนั้นครบถ้วนในภาพเดียว เขาต้องดึงเอาดอกตูมจากต้นหนึ่ง ดอกเพิ่งบาน และบานเต็มที่จากอีกต้นหรือ 2-3 ต้น มารวมไว้ราวกับมันเป็นชิ้นเดียวกันอย่างเนียนๆ

หอศิลป์แห่งชาติสวีเดน ได้รับภาพนี้มาผ่านกองทุนวีรอส ฟันด์ นอกจากภาพ Sticky Nightshade ที่เพิ่งมีมาให้ชมที่นี่แล้ว ภาพเด่นๆ ในชุดนี้ยังมี Madagascar Potato ซึ่งปัจจุบันอยู่ที่บริติช มิวเซียม กรุงลอนดอน ประเทศอังกฤษ